Stopy płasko-koślawe u dzieci i młodzieży. Niektóre przyczyny stymulujące rozwój wady oraz profilaktyka
Dominik Szkarłat, fizjoterapeuta
Rozpoczynając pisanie artykułu o płasko-koślawości chciałbym ominąć charakterystykę tej wady. Takie informacje można znaleźć w większości artykułów czy to w książkach, czy też w internecie. W niniejszym tekście chciałbym się podzielić aspektem praktycznym, wynikającym z mojej pracy z pacjentami i obserwacji ich wad. Wskażę też zagrożenia, które będą dodatkowo powodować powstawanie płasko-koślawości w rozwijającym się organizmie dzieci, a także podsunę kilka sugestii związanych z profilaktyką i zapobieganiem powstawania wad w obrębie kończyn dolnych.
Bezpośrednie przyczyny występowania płasko-koślawości u dzieci
Koślawość stóp jest dosyć powszechną wadą wśród dzieci i młodzieży. Istnieje pogląd, że jeśli utrzymuje się przez kilka lat, konieczna będzie interwencja lekarza, w przeciwnym razie może spowodować poważne zmiany degeneracyjne nie tylko w obrębie stóp, ale przede wszystkim w wyższych segmentach organizmu. Pracując z pacjentami w różnym przedziale wiekowym (dzieci, młodzież, ale również dorośli), zauważyłem, że występująca tylko przez kilka miesięcy płasko-koślawość niesie ze sobą przykre konsekwencje. Tak jak w wielu chorobach ogromne znaczenie ma tu genetyka. Jeśli podczas wywiadu na wizycie konsultacyjnej dowiaduję się, że w rodzinie pacjenta mama lub babcia czy dziadek borykali się z problemem płaskostopia, to prawdopodobieństwo wystąpienia wady u dziecka wzrasta o 40%. Dodatkowo dochodzą inne czynniki zwiększające ryzyko szybkiego rozwoju anomalii o kolejne 20%, na przykład uprawianie niektórych dyscyplin sportowych. Wśród dziewczynek (co wynika z moich doświadczeń) prym wiedzie balet lub gimnastyka akrobatyczna. Dlaczego? Już wyjaśniam. Dzieci trenujące te dyscypliny są poddawane bardzo intensywnemu treningowi rozciągania, do którego ich organizm nie jest jeszcze przystosowany ze względu na ubogi gorset mięśniowy oraz pozostające w ciągłej fazie wzrostu mięśnie (czasami nie nadążające za szybkim wzrostem kości długich), a także dużą mobilność w stawach, a nie rzadko także nie zdiagnozowaną hiper mobilnością. Wśród chłopców (tu również opieram się na moich doświadczeniach) płasko-koślawość w obrębie stóp, a potem w obrębie stawów kolanowych powodują sporty walki: judo, karate itp. Bardzo ważnym elementem w tych sportach jest gibkość i elastyczność. Ćwiczenie szpagatów, szczególnie poprzecznych, będzie stymulowało powstawanie płasko-koślawego ustawienia kończyny dolnej.
Pamiętajmy, że mamy do czynienia z dziećmi lub młodzieżą w fazie wzrostu. Tak jak zostanie ustawiony fundament, czyli stopy, tak później będą się ustawiać ściany, czyli kończyny dolne, a potem wyższe partie ciała. Mam gorącą prośbę do rodziców i opiekunów. Zanim zachęcicie pociechy do uprawiania jakiegoś sportu, upewnijcie się podczas krótkiej konsultacji u specjalisty (lekarza lub fizjoterapeuty), czy dziecko może ją trenować i rozwijać swoje zainteresowania. Czasami, kiedy istnieje przeciwwskazanie do uprawiania danych zajęć, można znaleźć substytut, czyli sport zbliżony do wymarzonego, a nie przynoszący w przyszłości przykrych konsekwencji.
Profilaktyka płasko-koślawości
Kolejnym ważnym elementem, jak w wielu innych schorzeniach jest profilaktyka, czyli przeciwdziałanie lub eliminowanie bodźców stymulujących do powstawania wady. W przypadku dzieci z płasko-koślawością należy dbać o to aby siedziały w sposób poprawny: w pozycjach niskich – siady skrzyżne lub im podobne ze złączonymi stopami, a kolana szeroko, siady proste itp. Konieczne jest unikanie siadów asymetrycznych np. z podwiniętą jedną nogą, a drugą w wyproście (siad ten podobny jest do siadu płotkarskiego), a także siadów klęcznych, ale ze stopami ustawionymi w pronacji, czyli na krawędziach wewnętrznych stóp. Długotrwałe przebywanie w tej pozycji, na przykład podczas oglądania telewizji, zabawy będzie rozciągać przedział przyśrodkowy w stawie skokowym, a przykurcz w przedziale bocznym i pogłębianie się problemu płasko-koślawości. W siadach na krześle (szczególnie nauczyciele powinni być w tym aspekcie wyczuleni, gdyż to w szkole dzieci spędzają większą ilość czasu w ciągu dnia), należy zwracać uwagę na prawidłowe, proste siedzenie, czyli unikanie siadów z podkulonym podudziem pod miednicą (ten typ siadu jest dosyć częstym ułożeniem ciała zgłaszanym przez rodziców w moim gabinecie) i takich, gdzie ułożenie stóp czy kolan będzie ustawiało kończyny na krawędziach przyśrodkowych stóp i podudzi.
Ważnym elementem w zapobieganiu płasko-koślawości, oprócz pozycji ułożeniowych, jest noszenie odpowiedniego obuwia. Jakie elementy są najważniejsze w wyborze odpowiedniego obuwia? Po pierwsze, sztywny, najlepiej z wyższą cholewką sięgającą do kostki bocznej i przyśrodkowej, zapiętek, który będzie dobrze zintegrowany z podeszwą (usztywniony). Pozwoli to utrzymać kość piętową w prawidłowym ułożeniu w osi przedłużenia ścięgna Achillesa. Po drugie, grubsza podeszwa pozwalająca na zwiększenie amortyzacji i tłumienie drgań wynikających z kontaktu z twardymi powierzchniami, które w obecnym otaczającym nas świecie dominują i niosą ze sobą szkodliwe oddziaływanie na kościec i mięśnie. Po trzecie, miękki przód obuwia nie zaburzający fazy propulsji, czyli fazy odbicia dużego palucha podczas chodu. Świetnym uzupełnieniem dla obuwia będą wkładki ortopedyczne supinujące, które będzie można przekładać do różnego rodzaju obuwia. Zachęcam do wykonania wkładek indywidualnych przez profesjonalny zakład lub pracownię wkładek ortopedycznych. Kupowanie w sklepie wiąże się z ryzykiem, że trafimy na niekompetentną osobę, która źle dobierze wkładkę do wady. W gabinecie, pracowni wkładek, istnieje większe prawdopodobieństwo, że tego unikniemy. Może będzie trochę drożej, ale na zdrowiu dziecka chyba nikt z rodziców nie będzie oszczędzał.
Podsumowanie
W wielu przypadkach czynnik genetyczny ma ogromne znaczenie, dlatego jeśli ktoś w naszej bliskiej rodzinie chorował lub choruje na płaskostopie, to należy wykazywać się wzmożoną czujnością i obserwować dziecko czy czasem nie zaczęło po prostu dziwnie chodzić, a jeśli tak to należy to skonsultować ze specjalistą.
Profilaktyka, czyli odpowiednie obuwie lub wkładka ortopedyczna, a dodatkowo ćwiczenia: specjalistyczne – ukierunkowane na daną wadę lub po prostu ogólnorozwojowe – wzmacniające przede wszystkim mięsnie posturalne, są niezwykle istotne. Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi strażnikami swoich dzieci. Widzą je na co dzień i najszybciej są w stanie zauważyć, jeśli dzieje się coś nie tak. W przypadku schorzeń stóp liczy się szybka reakcja, a nie myślenie, że to się wyrówna i jakoś będzie. Czasami będzie…, a czasami będzie po prostu za późno na korekcję.
